БЕСЛАН.РУ

Хъæуы мидæг иу мыггагæй цалдæр хæдзары уæвгæйæ хæстмæ ацæуæг фæсивæдæй бирæтæ нал сыздæхтысты, фæлæ ма дзы уæддæр цæфтæй цалдæр схæццæ ис йæ къонамæ. Фæлæ мыггагæй иунæг хæдзар уæвгæйæ дзы æртæ хæстоны ацæуæд райгуырæн зæхх хъахъхъæнынмæ æмæ дзы иу дæр мауал сыздæхæд, уый у диссаг.

Зилгæйы кæройнаг уынджы цардысты Албегтæ. Сæ чындз та уыди Чеджемтæй. Чеджемонæн йæ лæг амард, æмæ баззад дыууæ æнахъом сывæллонимæ. Тынг сæрæн æмæ хæрзконд уыди, æмæ дзы исчи фыр хæлæгæй дæр исты дам-дум куы ауадза, уæд махæн дæр уый худинаг уыдзæн, зæгъгæ, йын йе ‘фсымæр Бимболаты хохæй, Гæналы хъæуæй, рарвыстой. Бимболатæн йæ каистæ, Дзанæгатæ, хабар нæ бамбæрстой, уыдон афтæ банхъæлдтой, йæ бинонты уадзгæ ныккодта, æмæ сæ чызджы акодтой.

Бимболат йæ цыппар сывæллоны æрласта Зилгæмæ, Албегтæм. Кæдмæ бадтаид æрыгон нæлгоймаг æнæ усæй æмæ ракуырдта Дзæрæхохты Фатъийы. Уымæн йæ фыццаг лæгæй уыд чызг Уæздинцæ. Чызджы радта йæ фыды мыггагæн, Хъæстуатæн, æмæ æрцыд Чеджемтæм.

Фатъийы руаджы райстой Зилгæйы зæххы хай æмæ дзы сарæзтой кауæй быд хæдзар, æлыгæй йæ байсæрстой æмæ æрлыгъдысты Албегтæй сæхи хæдзармæ, цыппар хæдзары дæлдæр. Уыцы мæгуыр цæрдтыты лæппутæй иу фæрынчын æмæ амард. Баззадысты Бечмырзæ, Торбег æмæ Бадин. Фатъийæн ма райгуырд лæппу æмæ чызг Тугъан æмæ Минкæ. Минкæ гыццылæй амард, фæлæ Тугъан хъомыл кодта иннæ сывæллæттимæ.

Рæстæг дугъон бæхæй уæлдай нæу, азтæ атахтысты. Бимболат амард. Цот рахъомыл сты. Хистæр лæппу Бечмырзæ ракуырдта Сугъараты Маркайы. Дунемæ сын рацыд дыууæ чызджы æмæ лæппу: Алибан, Хадизæт æмæ Аминæт.

1936 азы уал бинойнаджы æнцон хæссæн нæ уыдысты, кæд сæ алчидæр йе ‘ххуысы хай хаста, уæддæр. Уыцы рæстæджы Фатъийæн йæ хойы лæг Болиаты Солæман царди Астæуккаг Азийы æмæ Бечмырзæйы дæр уырдæм акодта. Фатъи сын æртæ сывæллоны нæ ауагъта, мæ бар сæ уадзут, зæгъгæ. Уым ма сын 1939-æм азы райгуырд лæппу – Эльбрус (Блу).

Цард цыди, фæлæ фарн йемæ не ‘рхаста. 1941 азы хæст куы райдыдта, уæд Бечмырзæ йæ бинонты схæццæ кодта Ирыстонмæ, йæхæдæг ацыд тохы быдырмæ. Торбег дæр хæцъил дзабырты фæраст фронтмæ, Тугъанæн йæ кæнын афон дæр нæ уыд, афтæмæй барвæндонæй ацыд, йе ‘фсымæрты бафæзмыдта . Сæ иу дæр дзы йæ фыды уæзæгмæ нал сыздæхт, сæ иуы тыххæй дæр сау гæххæт не ‘ссыд. Æрмæст «Книга Памяти» - йы фыст ис: «Торбег фæмард Орелы, Тугъан – Грознайы, Бечмырзæ кæм фæмард, уый бæрæг нæу».

Æфсымæрты иунæг хо Бадин 1934 азы райдыдта колхозы кусын трактористæй, комбайнерæй, уыдис коммунистон партийы уæнг, Цæгат Иристоны АССР-ы Сæйраг Советы депутат, алы хъуыддаджы дæр раззæгтимæ. Хæсты фæстæ базонгæ элхотаг лæппу Козырты Измаилимæ æмæ йæм чындзы ацыд. Уым дæр ма иу цасдæр бакуыста трактористæй, стæй сæ зæрондмæ фæкустой элеваторы. Хъыгагæн, Торбег æмæ Тугъанæн кæрты сæ къахы фæд дæр нал зыны.

Бечмырзæйы цыппар сывæллонæй алкæмæн дæр хъысмæт цы сныв кодта, уый бавзæрстой : Алибан, 1931 азы гуырд, хæсты рæстæджы йæ мады фарсмæ фыдæбон кодта быдыры. Уый фæстæ Беслæны техскъола каст фæци æмæ бирæ азты фæкуста æфсæнвæндаджы станцæйы, стæй та Зилгæйы колхозы трактористæй. Уыди заманхъуйлаг Сатцаты сиахс. Алибаны цардæмбал Кæзибæт амард 1973 азы. Баззад ын æртæ æнахъом сабийы: Фатимæ, Роман æмæ Аслæмбег. Бахъомыл сты, алчидæр сæ царды лæууы раст фæндагыл. Хадизæт йæ цард баиу кодта Цуциты Юрикимæ. Цæрынц Хуымæллæджы. Рацыд сын дунемæ дыууæ чызджы æмæ лæппу: Руслан, Людæ æмæ Эльзæ. Юрик æмæ Хадизæт Хуымæллæджы колхозы хъазутонæй фæкуыстой. Абон дæр хъæрмудæй сæ кæстæртæй буц æмæ рæвдыдæй цæрынц.

Аминæт йæ цард баиу кодта Болиаты Æхсаримæ. Дунемæ сын рацыд дыууæ чызджы æмæ лæппу - Зæлинæ, Зарæ æмæ Аслæмбег. Хъыгагæн, сæ иуы амонд дæр нæ федтой мад æмæ фыд. Æгæр раджы ахицæн сты сæ цардæй.

Цоты кæстæр Блу, йæ фыдæн йæ хуыз дæр чи нæ зоны, уый дæр йæ мадимæ быдыры станы хъомыл кодта, кæм бæгънæг, кæм æххормагæй. Фондз къласы куы фæци, уæд йе скъола ныууагъта æмæ колхозы прицепщикæй кусын райдыдта, мæ мадæн исты æххуыс бакæнон, загъта. Быдыры хуымгæнгæйæ гутоны бынмæ ныххауд æмæ йæ син фелвæст. (Уыцы рæстæджы гутоныл бадын хъуыд). Сахъатæй баззад. Кæд синæй сахъат уыди, уæддæр инвалид уæвын йæ сæрмæ не ‘рхаста. Шофыры курсытæ фæци æмæ раздæр Зилгæйы колхозы, стæй та Бесланæ АТК-йы фæкуыста 1995-азмæ, æмæ 2-аг группæй инвалидæй пенсимæ рацыд.

Æмæ ахæм сывæллæттæ, йæ фыдæн йæ хуыз дæр чи нæ зоны, бæгънæг æмæ бæгъæввадæй, кæм æххормаг, кæм æфсæстæй чи схъомыл, уыдон «æфхæрд» адæмыл нымад не сты. Паддзахад сæ никуыма ницæмæй æрхъуыды кодта, афтæмæй «хæсты сывæллæтты» кой тынг арæх кæнынц газетты.

Блу у Абайты сиахс. Ис ын дыууæ лæппуйы æмæ чызг: Тугъан, Тимур æмæ Агуындæ.Фатъийæн йæхи чызг Уæздинцæ смой кодта Æрчъеккатæм. Дунемæ йын рацыд аст лæппуйы æмæ дыууæ чызджы.

Чеджемтæ æмæ Æрчъеккаты тынг æнгомæй фæцардысты. Хæсты рæстæджы ма сын-иу алыхуызон дыргътæ дæр уæрдоны дзæгтæ ластой. Уыдонæн дæр сæ фылдæр се ‘цæг дунемæ ацыдысты. Чи ма дзы ис, уыдон та царды хорздзинæдтæй æххæст уæнт. Дашкъофы та царди Маркайæн йе ‘мхæрæфырт – Цомартаты Дабыца. (Дабыцайæн дæр йе ‘фсымæр хæстæй нал ссыд). Уый йын иу уæхскы дзаг нартхор куы радта, уæд- иу æй Марка уырдыгæй Зилгæмæ фистæгæй схаста, æмæ –иу сабитæн уыдис бæрæгбон.

Кæд Чеджемты æртæ хæстонæй иу дæр нал сыздæхттохы быдырæй, уæддæр сæ уидаг сæфт нæу. Сæфт нæу сæ ном дæр. Кæстæртæй дыууæйыл æвæрд æрцыд сæ нæмттæ - Тугъан æмæ Торбег. Хъæуы уынгтæй иу хæссы Чеджемты æфсымæрты ном - Хуыцауы салам уæды хъæуыхицау Азиаты Валерикæн, уымæн цы нæ бантыст, уый йæ кæстæртæ фенæнт.

Бимболаты æфсымæртæ хохы Гæналæй ралыгъдысты Фарныхъæумæ. Афтæ иу артæй байуаргæ æфсымæртæ, иу бæласы къалиутæ дыууæ дихы фесты.

Алы мад дæр йæ сабиты амондмæ фæбæллы. Ахæм белиц ис мæнмæ дæр:,

Макуы уал уæд хæст,

Мачи фенæд маст,

Алчидæр цæрæд,

Хорз фынтæ уынæд!

ЧЕДЖЕМТЫ – АБАЙТЫ Зоя, Зилгæ.