БЕСЛАН.РУ

Мадæлон æвзаг æмæ литературæйы бæрæгбоны мах радзурын фæнды, æрæджы Ног бæтæхъойы астæуккаг скъолайы цы диссаджы мидисджын мадзал бацæттæ кодтой, уый тыххæй. «Намыс уǽлахиздзаутǽн» - афтæ хуындис литературон-музыкалон композиции. Адæмы размæ йæ рахæссыны агъоммæ йыл стыр удуæлдай куыст бакодтой хистæркъласонтимæ ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнджытæ Уататы Верæ æмæ Саламаты Земфирæ, стæй Ирон драмон театры актер Скъаты Марат. Маратæн кæд театры бирæ архайд ис, уæддæр рæстæг ссары æмæ йæ райгуырæн хъæуы скъолайы скъоладзаутимæ кусы, ирон аив дзырд цы у æмæ куыд хъуамæ азæла, уый сын амоны. Æмæ йæ куысты ахадындзинад ирдæй зыны, Ног Бæтæхъойы ахуырдзаутæ алыхуызон æркастыты вæййынц фыццæгты рæнхъы.

Мадзалмæ æрбахуыдтой кадджын уазджыты. Ам фенæн уыд хæсты æмæ фæсфронты, Афганистаны хæсты архайджыты, фысджытæ Ходы Камал æмæ Агънаты Гæстæны, районы Ныхасысæрдар Томайты Савели, Беслæныхъæуы кувæндоныСоветы уæнг Кцойты Гермæн, районы ахуырады управленийы минæвæртты, æмæ, кæй зæгъын æй хъæуы, бынæттон цæрджыты.

Æлборты Мурат, Мидхъуыддæгты оргæнты ветеранты Советы сæрдар, райгом кодта мадзал æмæ зæрдиаг æгасцуай загъта уазджытæн, стæй ныхасы бар радта амонджытæн.

Куыд загътам, афтæмæй мидисджын рауад литературон-музыкалон композици, архайджытæ бакуыустой сæрмагондæй алы дзырдыл, алы хъуыдыйадыл, алы сæры фæзылд æсмæ къух систыл. Алцыдæр уыд бынаты, æмæ уымæн афтæ зæрдæмæхъаргæ рауад.

Ирон æгъдау кыд амоны, афтæ хистæртæ æртæ кæрдзыны скывтой, музыкæйы аив зæлтæм фæсивæд ракафыдысты.

Фǽсценǽйы Скъаты Мараты хъæлæс райхъуыст:

- 1941 аз, 22 июнь… Ǽвǽццǽгǽн уыцы сǽрдыгон райсом алчи куывта амондджын боны хорзǽхмǽ. Фǽлǽ цард мǽнгард у. Фыдбылыз кǽцǽй кǽсы, уый ничи зоны. Ǽмǽ ǽрвнǽрǽгау нǽ бǽстǽйыл азǽлыд: «Райдыдта хǽст!»



Райхъуыст зарǽг «Священная война». Дарддæр æртæ скъоладзауы, кæрæдзийы ивгæйæ, дзурынц:

- Карз хǽст райдыдта… Арвау ныццǽлхъ кодта тохы фыццаг гǽрах, арвы цǽлхъау нǽргǽ ацыд хǽхты мǽ быдырты.

- Карз хǽст райдыдта… Барызт фатхъǽд, барызт хъǽды рǽсугъд ǽхсин, ссыбар-сыбур кодта ǽмǽ йǽхи бауагъта кокка хǽрисыл.

- Хǽрзбон, ǽнцойдзинад, хǽрзбон!

Фǽссценǽйǽ Марат:

- Сау мигътǽ ǽрбацǽуынц, сау мигътǽ ǽрбассǽндынц ныгуылǽнǽй… Гъей, уардзǽн тагъд… Туджы къǽвда ныууардзǽн тагъд… Туджы къǽвда ныууардзǽн тагъд! Фидар лǽуут, сǽрибар уарзджытǽ, мачи фǽтǽрсǽд. Арв куыд нǽры, афтǽ нǽ цǽвы! Мачи фǽтǽрсǽд!



Дарддæр райхъуыст æнкъард ирон музыкǽ.

Хуыбиаты Сослан диссаджы аив бакаст Плиты Грисы монолог «Салдат»:



Уǽд ǽнафоны цыдысты хǽстмǽ,



Бǽстǽ уыд фǽлладхуыз ǽмǽ тар.

Мад йǽ фыртǽн разтыргъы фǽдзǽхста:

Мад: «Ма ныууадз дзǽгъǽл дǽ фыды кард!»

Уый дын тохы рарвыста лǽварǽн,

Рызт йǽ уǽлǽ хъарм туджы ǽртах.



Ǽз дǽуыл, мǽ хур, мǽ зǽрдæ дарын,

Ды уǽлахизǽй кǽй раздǽхдзынǽ тагъд.

Фырт: «Миййаг, хǽсты быдыры искуы

Куы фǽуон мард…

Ǽмǽ куы аскъуыйа ǽмбисыл

Мǽ рǽзгǽ цард.

Мыййаг, куы нал фǽуон кǽронмǽ

Мǽ зарǽг ǽз.

Ǽмǽ куы бамыр уа бынтондǽр

Мǽ сонт хъǽлǽс,

Мыййаг, куы фǽсыкк уой мǽ фǽндтǽ,

Мǽ рухс фǽндаг…

О, курын уǽ, зынаргъ ǽмбǽлттǽ,

Ǽз иу хъуыддаг.

Зǽгъут-иу мын мǽ зǽронд мадǽн,

Куы фǽуа хǽст:

Хǽсты быдыры, зǽгъ, фǽмард дǽн

Цытимǽ ǽз.

Зǽгъут иу ноджыдǽр Кавказǽн

Салам мǽнǽй.

Ǽцǽг хъǽбулау дǽ, зǽгъ, уарзтон

Зǽрдǽбынǽй»

Залы бадджытæй бирæты цæстытыл фæзынд цæссыгтæ, Сосланмæ хъусгæйæ.

Дарддæр æрхастойæнкъард статистикæ: Ирыстонǽй Фыдыбǽстǽйы Стыр хǽстмǽ чи ацыд, уыдон уыдысты 85 521 адǽймаджы. Уыдонǽй фǽмард хǽсты, цǽфтǽй, низтǽй, уацары, стǽй ǽбǽрǽгǽй фесǽфт 46 900 адǽймаджы. 2 хǽдзармǽ нал сыздǽхтысты 7-гай ǽфсымǽртǽ: Гǽздǽнтǽ ǽмǽ Кобеггатǽ; 7 хǽдзармǽ-6-гǽйттǽ; 92 хǽдзармǽ- 4-гǽйттǽ; 100-гай хǽдзǽрттǽм- 3- гǽйттǽ.

Фыдызнаджы ныхмǽ сыстадысты Бǽтǽхъойыхъǽуы сахъгуырдтǽ дǽр.

Бирǽтǽ ныууагътой ǽнахъом сабиты, ныййарджыты ǽмǽ фǽцыдысты ацу ǽмǽ ма ‘рцуйы фǽндагыл. Бирǽтǽн дзы абон дǽр бǽрǽг нǽма у сǽ мǽлǽт. Кǽй зǽгъын ǽй хъǽуы, йǽ райгуырǽн уǽзǽгыл сæрæгасæй чи сæмбæлд,ахæмтæ дæр уыдис, æмæ сын ссардтой сæ нæмттæ. Æрымысыдысты Уататы Майрæм æмæ Уататы Зауырбеджы.Сæ чызджытæ Людмилæ æмæ Азæ æрбацыдысты уазæгуаты скъоламæ, радзырдтой сæ хæствæллад фыдæлты тыххæй сæ мысинæгтæ.

Скъоладзаутæн сæ хъæуы истори хуыздæр базонынæн дæр тынг фæахъаз уыдзæн ацы мадзал. Сæ зæрдыл æнæмæнг бадардзысты, цы федтой æмæ цы фехъуыстой, уыдæттæ. Сæрыстыр уыдзыстысты се 'мхъæуккаг хъæбатыр тæхæг Чыпыраты Дзантемырæй, Хъараты мыггаджы зынгхуыст минæвæрттæй, Фидараты Мурадийæ, Беджызты Азæйæ, ходы хадзымуратæй, Дзгойты Зауырбегæй…

Уæлахизы бонæй нырмæ рацыд æвдай азы, фæлæ ныр дæр нæма байгас сты нæ бæстæйы уæззау хъæдгæмттæ. Цас ǽдзард удтǽ фǽхаста, цас цардбǽллон уды аныхъуырдта фыдбоны хæст! Иры сагсур фǽсивǽд! Кафын ǽмǽ зарынǽй чи нǽ бафсǽст, сǽ ныййарджытǽ сǽ фǽстǽ кǽсынǽй кǽмǽн нǽ бафсǽстысты, сǽ уарзан чызджытǽ сусǽг цǽссыгǽй сǽхи кǽмǽн фехсадтой! Уыдонǽй алкæмæндǽр йǽ ном у ǽнусмǽ мысыны аккаг. Æмæ нæ уырны, абон Ног Бæтæхъойы цы фæсивæд рæзы, уыдон кæй нæ ферох кæндзысты сæ фыдæлты хæстон намысы фæндæгтæ.

Иу хатт дæр ма йæ бахахх кæнæм, тынг зæрдæмæхъаргæ рауад изæр, хистæртæ æмæ кæстæрты ‘хсæн бастдзинадад фидар кæй у, уый разынд. Стæй ма мах та, уазджытæ, скодтам нæхицæн хатдзæг: ацы скъолайыстыр æргом здахынц мадæлон æвзаг æмæ литературæмæ, патриотон хъомыладмæ. Зæгъæм, Хуыбиаты æвзыгъд суинаг лæппу Сослан районы æркаст «Ирон аив дзырды дæсны»-йы фыццаг бынат кæй бацахста æмæ республикон æркасты дæр уымæй хуыздæр кæй нæ разынд, уый дæр дзурæг укуысты бæрзонд æмвæзадыл. Ахуыргæнджытæ Уататы Верæ æмæ Саламаты Земфирæ, æрыгон артист Скъаты Маратæн, скъолайы разамонæг Моргуаты Светланæйæн зæгъын хъæуы бузныг ахæм лæмбынæг ахастдзинады тыххæй. Саби ирон ныхас куы хъуса хæдзары, ахуыргæнæндоны, æхсæнады, уæд ыл уæлæхох нæ кæндзæн. Ирон кæй у, дунейы рæсугъддæр æмæ рагон дæр æвзæгтæй иуыл кæй дзуры, уый йæм сæрыстырдзинад æвзæрын кæндзæн.

"Вестник Беслана"